8. Sınıf İklim ve Hava Hareketleri Konu Anlatımı

İklim, insanların yaşam şekillerini etkileyen önemli etkenlerden biridir.

1. Ekonomik gelir
2. Tarımsal ürünler
3. Turizm faaliyetleri
4. Konut tipi
5. Yaşam alanı
6. Bitki örtüsü
7. Yeryüzü şekilleri gibi alanlarda iklimin etkisi vardır.

Hava Olayları Nedir?

• Dünya’nın gözlemlenebilir katmanları; hava katmanı, su katmanı ve yer katmanıdır.
• Dünya’yı dıştan saran hava katmanına atmosfer adı verilir. Atmosferin kalınlığı yaklaşık 10.000 km’dir.
• Atmosfer, canlıların hayatta kalması için gerekli olan gazları (Azot gazı (N₂) %78, oksijen gazı (O₂) % 21, karbondioksit (CO₂), su buharı ve diğer gazlar %1) bulundurur.
• Atmosfer, Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını, Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller. Ayrıca hava olayları gibi pek çok etkiye neden olmaktadır.
• Atmosferde meydana gelen değişmeler hava olayları olarak isimlendirilir.
• Hava olayları; Güneş’ten gelen ısı enerjisine bağlı olarak meydana gelen basınç, rüzgar, nem, yağış ve sıcaklık gibi değişkenlerdir.
• Belirli bir bölgede ve kısa süre içerisinde etkili olan hava olayları hava durumu olarak adlandırılır.
• Atmosfer içerisinde meydana gelen hava olaylarını ve değişimlerini, bu olay ve değişimlerin ortaya çıkardığı sonuçları irdeleyerek hava tahminleri yapan, bu hava olaylarının canlılara ve çevreye etkilerini inceleyen bilim dalına meteoroloji denir.
• Hava olayları uzmanına meteorolog adı verilir.

Hava Tahminlerinin Günlük Yaşama Etkileri

1. Çiftçiler, ekinlerini ne zaman gübreleyeceklerini ve ilaçlayacaklarını bilmek zorundadırlar. İlaçlanan bir tarlaya birkaç saat sonra yağmur yağacak olursa bütün kimyasal maddeler yağmurla birlikte toprağa geçer. Dolayısıyla ilaçların, ürünleri koruyucu etkisi kalmaz. Bu nedenle çiftçiler, hava tahminlerini takip ederler.
2. Hava durumunu önceden bilmek, yarın giyeceğimiz kıyafeti belirlemekte veya gideceğimiz bir geziyi şekillendirmekte etkili olabilmektedir.
3. Hava durumunun nasıl olacağını bilmek özellikle pilotlar, kaptanlar, balıkçılar ve çiftçiler için oldukça önemlidir. Uzun yola çıkacak olan sürücüler de yolların durumunu öğrenmek için hava durumunu takip ederek meteorologların görüşlerini ve önerilerini dikkate alırlar. Bu nedenle doğru hava tahminleri, insanları kötü hava şartlarına karşı uyarır. Böylece can ve mal kaybı önlenebilir.

Hava Olaylarının Ölçülmesinde Kullanılan Araçlar

• Higrometre (Nem ölçer)

• Barometre (Basınç ölçer)

• Termometre (Sıcaklık ölçer)

• Anemometre (Yel ölçer)

Hava olaylarının temelinde havadaki nem ve sıcaklık farkı yatar. Havada bulunan nem yağışları, sıcaklık farkı ise rüzgârı oluşturur.

Atmosferde bulunan gazlar, ağırlıklarından dolayı yeryüzünde basınç meydana getirir. Yeryüzüne uygulanan basınç, bölgelere göre farklılık gösterir. Bunun sebebi, bu bölgelerdeki havanın günlük veya mevsimlik olarak farklı ölçülerde ısınmasıdır. Isınmalar sonucunda sıcaklığı artan havanın yoğunluğu azalır ve hava yükselir. Bu olaya örnek olarak sıcak hava balonları verilebilir.

Rüzgâr

Isınma ve soğumalar gibi çeşitli etkenler sonucunda yeryüzünde meydana gelen basınç farklılıkları, havanın  yer değiştirmesine neden olmaktadır. Hava daima basıncın yüksek olduğu yerden, basıncın düşük olduğu yere doğru hareket eder. Yatay yönlü yer değiştiren bu hava hareketlerine rüzgar denir.

• Isı alarak sıcaklığı artan havanın yoğunluğu azalır. Bu durumda havanın yeryüzüne yaptığı basınç da azalır ve alçak basınç alanı meydana gelir.
• Alçak basınç alanında yükselici hava hareketleri görülür. Hava bulutludur ve yağış görülme ihtimali fazladır.
• Isı vererek sıcaklığı azalan havanın yoğunluğu artar. Bu durumda ise havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar ve yüksek basınç alanı meydana gelir.
• Yüksek basınç alanında alçalıcı hava hareketleri görülür. Hava açıktır ve yağış görülmez.
• Rüzgarlar, hızına ve çevreye etkilerine göre farklı isimler alır. Bu rüzgarlardan bazıları yel, meltem, fırtına, hortum ve kasırgadır.
• Rüzgarın hızını, kuvvetini ve hatta yönünü ölçmekte kullanılan aletlere anemometre (yelölçer) denir.

Nem

• Atmosferin içerdiği su buharı miktarına nem denir.
• Havanın nemini ölçmekte kullanılan alete higrometre denir.
• Yağışların oluşmasındaki en büyük etken havadaki nemdir.
• Hava sıcaklığı, hava basıncı, rüzgar ve nemin yanı sıra yağışlar da hava olaylarını belirleyen unsurlardandır. Yeryüzündeki su kaynaklarından sıcaklığın etkisi ile buharlaşan su, su buharı yani gaz hale geçer. Atmosferdeki nemi oluşturan bu su buharı, yoğunlaşarak yağmur, kar, dolu, çiy ve kırağı olarak tekrar yeryüzüne iner.
• Yağmur, kar, dolu gökyüzünde; çiy, sis ve kırağı yeryüzünde meydana gelir.
• Havadaki nemi ölçmek için ıslak ve kuru termometreden oluşan psikrometre (nem ölçer) cihazı kullanılır. Termometrelerden biri ıslak diğeri ise kurudur. Termometrelerin ölçtüğü sıcaklık farkından yararlanılarak havadaki nem miktarı hesaplanır.
• Havadaki nemin fazla olması ıslak termometredeki suyun buharlaşmasını zorlaştırır. Bu durumda ıslak ve kuru termometre arasındaki sıcaklık farkı az olur.
• Havadaki nemin az olması ıslak termometrenin çabuk kurumasını sağlar. Buharlaşma esnasında ıslak termometrenin sıcaklığı düşer. Islak ve kuru termometre arasında sıcaklık farkı meydana gelir.

• Yağmurla oluşan su damlaları fırtınanın etkisiyle beraber donar, buz toplarına dönüşür ve sonunda dolu meydana gelir.
• Kısaca ısınmalar sonucu yükselen hava içerisindeki su buharı, aşırı soğuma nedeniyle aniden yoğunlaşır ve donar. Bu yağış şekline dolu denir.

4. Kırağı

• 0 °C’nin altında yeryüzüne yakın yerlerde görülen yağış biçimidir. Havanın aniden soğumasıyla birlikte havadaki nemin kırağılaşarak buz kristaline dönüşmesiyle kırağı oluşur. Kırağılaşmada su buharı gaz halden doğrudan katı hale geçer.
• Kısaca yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hale geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesiyle oluşan bu olaya kırağı adı verilir.

5. Çiy

• Havadaki nemin soğuk bir yüzey üzerinde yoğuşarak su damlacıklarına dönüşmesi sonucu çiy oluşur.
• Kısaca yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşur ve bu olaya çiy denir.

6. Sis

• Atmosferin yeryüzüne değen bölümünde meydana gelen yoğunlaşma tipine sis denir.
• Yeryüzüne yakın yerde havadaki su buharının yoğuşarak küçük su damlacıkları oluşturmasıyla sis meydana gelir.

Soğuk havanın taşıyabileceği nem miktarı sıcak havadan azdır. Havanın aniden soğuması sonucu havadaki nem çiy veya kırağı oluşturur. Çiy ve kırağı yağış türü olarak kabul edilmemektedir.

Hava Olaylarının Yeryüzü Şekillerine Etkisi

Hava olayları yeryüzü şekillerinde değişikliğe neden olur.

• Peri bacaları (Rüzgar ve su etkisiyle)
• Mantar kayalar (Rüzgar)
• Kumullar (Rüzgar)
• Buzul vadileri

İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar

1. İklim geniş bir bölgede, hava olayları ise belirli bir alanda görülür.
2. İklim uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava şartlarıdır, hava olayları ise kısa süre içerisinde etkili olan hava şartlarıdır.
3. İklim günlük hava olaylarının 35-40 yıllık ortalama veri sonuçlarıdır, hava olayları ise günün belirli saatlerinde yapılan gözlem sonuçlarının yorumlanmasıdır.
4. İklim kesin sonuçlardır, hava olayları ise tahmini sonuçlardır.
5. İklimde değişkenlik azdır, hava olaylarında ise değişkenlik fazladır.
6. İklimle ilgilenen bilim dalı klimatoloji, hava olaylarıyla ilgilenen bilim dalı ise meteorolojidir.
7. İklimle uğraşan uzman kişiye klimatolog, hava olaylarıyla uğraşan uzman kişiye ise meteorolog denir.

Güneşli, rüzgârlı, karlı, bulutlu gibi anlık olayları belirten ifadeler hava olayı için; sıcak, soğuk, kurak, ılıman, yağışlı gibi ifadeler iklim için kullanılır.

Küresel İklim Değişikliği

• Dünya üzerinde insanların faaliyetleri sonucu iklimlerde değişmeler meydana gelmeye başlanmıştır.
• Atmosferde birikerek Güneş ışınlarının yeryüzünden uzaya yayılmasını engelleyen gazlara sera gazları (metan (CH₄), karbondioksit (CO₂)) denir. Bu gazlar, yeryüzünden yansıyan Güneş ışınlarını tutarak tıpkı seralarda olduğu gibi Dünya’nın sıcaklığının korunmasına sebep olmaktadır. Sera gazlarının yapmış olduğu bu etki de sera etkisi olarak adlandırılmaktadır.
• Atmosfere salınan sera gazları hava sıcaklığının artmasına bu da iklim değişikliğine neden olmaktadır.
• Sera gazlarının salınımı sonucu küresel ısınma meydana gelir. Küresel ısınma ile buzullar erimekte, deniz seviyelerinde artış meydana gelmektedir. Mevsimsel değişiklikler ile beraber sel, kasırga gibi doğal afetler de daha sık yaşanmaktadır.

Fosil Yakıtlar (Kömür, petrol, doğal gaz) → CO₂ → Sera etkisi → Küresel ısınma → İklim değişikliği ve doğal afetler

 İklim Değişikliğini Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır?

1. Yenilenemez enerji kaynakları (Fosil yakıtlar, nükleer enerji) yerine, yenilenebilir enerji kaynakları (Rüzgâr, güneş, hidroelektrik, jeotermal, hidrojen vb.) kullanılmalıdır.
2. Enerji tasarrufu yapılmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayan A sınıfı elektrikli araçlar kullanılmalıdır.
3. Atıkların içerisinde geri dönüşümü mümkün olanlar (kağıt, metal, plastik ve cam) geri dönüştürülerek kullanılmalıdır.
4. Binalarda ısı yalıtımı yapılmalıdır.
5. Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır. Ağaçlandırma faaliyetleri yapılmalıdır.
6. İnsanlar küresel ısınma ve çevrenin korunması hakkında bilgilendirilmelidir.