6. Sınıf Maddenin Tanecikli Yapısı Konu Anlatımı

En son sabit süratli hareket konusunu işleyip “Kuvvet ve Hareket Ünitesini” bitirmiştik. Şimdi yeni ünitemiz “Madde ve Isı Ünitesinin” ilk konusu olan Maddenin Tanecikli Yapısı konusuna başlayalım.

MADDENİN TANECİKLİ YAPISI NEDİR?

• Boşlukta yer kaplayan (hacim) ve kütlesi olan her türlü varlığa madde adı verilir.
• Canlı veya cansız olabilir.
• Madde; katı, sıvı ve gaz halde bulunur.
• Maddeler, gözle görülemeyecek kadar küçük yapılardan oluşmuştur. Maddenin en küçük yapı birimi madde taneciği (atom) olarak adlandırılır.
• Madde tanecikleri maddenin özelliklerini taşır.
• Tüm maddeler taneciklerden oluşmuştur.
• Isı, ışık, ses ve elektrik madde değildir, enerjidir.

Metal kaşık ve pamuk, birbirinden farklı özelliklere sahip maddelerdir. Bu farklılığın sebebi onları oluşturan taneciklerin farklı olmasından kaynaklanmaktadır.

Maddeyi oluşturan tanecikler arasında boşluklar bulunmaktadır. Boşlukların büyüklüğü , maddenin fiziksel haline göre değişlik göstermektedir. Tanecikler arasındaki boşluk; maddenin katı halinde en az, gaz halinde en fazla, sıvı halinde ise katıdan fazla gazdan azdır.

Örneğin; buz, su ve su buharı aynı maddenin farklı fiziksel halleridir. Aynı taneciklerden oluşmasına rağmen farklı fiziksel hallerde bulunmaları, tanecikler arasındaki boşlukların farklı büyüklükte olmasından kaynaklanmaktadır.

Maddenin Tanecikli Yapısının Olduğunu Nasıl Anlarız?

1. Gaz Maddelerin Sıkıştırılabilmesi

   • Şırınganın ağzı kapatılıp pistona bastırıldığında havanın sıkıştığını gözlemleriz.
   • Hava, taneciklerden oluşmuştur.
   • Havayı oluşturan tanecikler arasındaki boşluk çok fazla olduğundan kolayca sıkışabilmektedir.
   • Gazların sıkışabilme özelliği araç lastiklerinde, yangın tüplerinde, toplarda, deodorantlarda, hava yastıklarında ve daha birçok yerde kullanılmaktadır.
   • Gazların çok fazla boşluğa sahip olması gazların bütünsel değil, taneciklerden oluştuğunu gösterir.

2. İyodun Alkol İçinde Dağılması

   

   • İyot alkol içinde taneciklerine ayrılarak alkolü renklendirir.
   • İyodu oluşturan tanecikleri göremeyiz fakat iyodun alkolü renklendirmesinden yararlanarak iyodun taneciklerden oluştuğunu kolaylıkla gözlemleriz.

3. Şekerin Suda Çözünmesi

   • Şeker su içinde kendini oluşturan taneciklere ayrılır. Bu sayede şekerin tadını suyun her yerinden alabiliriz.
   • Bu olay şekerin taneciklerinin su içerisinde dağılmasından kaynaklanmaktadır. (şeker suyun içinde öteleme hareketi yaparak dağılır. )

4. Boyanın Su İçinde Dağılması

   

   • Boyayı su içine damlattığımızda kendini oluşturan taneciklere ayrılarak suyun her tarafına dağılır (renklendirir).

Bu olaylar bize maddenin taneciklerden oluştuğu ispatlar.

Hangi Maddeler Sıkışır?

En fazla sıkışma özelliği gösteren madde gazdır.

Madde İçinde Bulunan Taneciklerin Hareketleri

• Madde tanecikleri (atom) hareketlidir.
• Maddenin fiziksel haline göre taneciklerin hareketleri ve hareket hızları değişiklik gösterir.
• Madde taneciklerinin (atom) üç çeşit hareketi vardır. Bunlar; titreşim (sağ-sol, ön-arka, aşağı-yukarı), öteleme (yer değiştirme) ve dönme (kendi ekseni etrafında hareket etme) hareketi yapabilir.

Bir kişi oda içinde parfüm sıktığında tanecikler oda içine öteleme hareketi yaparak dağılır.

MADDENİN HALLERİ

Madde; katı, sıvı ve gaz halde bulunur.

KATI MADDE

• Katı hal maddenin en düzenli halidir.
• Katıların belirli şekilleri ve hacimleri vardır.
• Katı maddelerin tanecikleri titreşim hareketi yapar fakat öteleme ve dönme hareketi yapamaz.
• Tanecikleri birbirine çok yakındır. Tanecikler arası boşluk son derece azdır.
• Sıkışma özelliği göstermez. (sıkıştırılamaz).
• Akışkan özelliğe sahip değildir.

SIVI MADDE

• Tanecikler arasında bulunan boşluk katılara göre daha fazladır.
• Sıvı maddeler özel şartlarda çok az miktarda sıkıştırılabilir.  (Sıkıştırılamaz olarak kabul edilir)
• Sıvı tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketlerini yapar.
• Öteleme ve dönme hareketi, sıvıya akışkanlık kazandırır. (Sıvılar akışkandır)
• Sıvıların belirli hacimleri vardır fakat belirli şekilleri yoktur.  (Sıvılar bulundukları kabın şeklini alırlar)

GAZ MADDE

• Gaz hal maddenin en düzensiz halidir.
• Tanecikler arasındaki boşluk çok fazladır.
• Tanecikler her yönde (bağımsız) ve çok hızlı hareket eder.
• Gaz tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketlerini yapar.
• Gazların belirli şekilleri ve hacimleri yoktur. (Gazlar bulundukları kapalı kabın hacmini doldururlar)
• Gazlar akışkan özelliğe sahiptir.
• Gaz taneciklerindeki öteleme ve dönme hareketinin çok hızlı olması gazların hızlı bir şekilde yayılmasını sağlar. (Odanın bir yerinde sıkılan oda parfümünün kısa sürede odanın her yerinden hissedilmesi bu duruma örnek olarak verilebilir.)
• Gazlar kolaylıkla sıkıştırılabilir. (Örneğin; yangın söndürme tüpleri ve oksijen tüpleri)
• Kapalı bir kaptaki gaz tanecikleri kuvvet etkisiyle birbirine yaklaştırıldığında (tanecikler arası boşluk azalır) gaz madde sıkışır ve hacmi azalır.

Gaz tanecikleri üzerine uygulanan sıkıştırma miktarı arttırılırsa gaz tanecikleri birbirine çok yaklaşır ve madde sıvı hale geçer. Elde edilen bu sıvı madde, özel şartlarda dayanıklı, ağzı kapalı kaplara konularak nakledilebilir ya da depolanıp bekletilebilir. Örneğin; Sıkıştırılmış petrol gazı LPG evlerde ve araçlarda yakıt olarak kullanılır.

HAL DEĞİŞİMLERİ ve TANECİKLER

Maddelerin ısı alarak veya ısı vererek bir halden başka bir hale geçmesine olayına hal değişimi adı verilir.

• Isı alan maddelerin tanecik hızı artar, ısı verenlerin tanecik hızı azalır.
• Tanecik hareketindeki değişiklikler, tanecikler arası boşluğu etkiler.
• Bir maddenin tanecikleri arasındaki boşlukların miktarı ve taneciklerin hareketleri, o maddenin fiziksel halini belirler.

Katı Halden Sıvı Hale Geçme (ERİME)

1. Katı bir maddenin dışarıdan ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir.
2. Madde, katı halden sıvı hale geçerken taneciklerin hızı ve yaptığı hareket çeşidi artar.
3. Tanecikler arası boşluk fazlalaşır.
4. Madde akışkanlaşır.

Sıvı Halden Katı Hale Geçme (DONMA)

1. Sıvı bir maddenin dışarıya ısı vererek katı hale geçmesine donma denir.
2. Madde, sıvı halden katı hale geçerken taneciklerin hareketi yavaşlar ve tanecikler arası boşluk azalır.
3. Öteleme ve dönme hareketi sona erer.

Sıvı Halden Gaz Hale Geçme (BUHARLAŞMA)

1. Sıvı bir maddenin dışarıdan ısı alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir.
2. Madde, sıvı halden gaz hale geçerken taneciklerin hızı ve tanecikler arasındaki boşluklar artar.

Gaz Halden Sıvı Hale Geçme (YOĞUNLAŞMA)

1. Gaz halde bulunan bir maddenin, dışarıya ısı vererek sıvı hale geçmesine yoğuşma (yoğunlaşma) denir.
2. Tanecikler enerji kaybettiğinden hareket hızları azalır ve birbirlerine yaklaşır.

Gaz Halden Katı Hale Geçme (KIRAĞILAŞMA)

1. Gaz halindeki bir maddenin, dışarıya ısı vererek sıvı hale geçmeden direkt katı hale geçmesine kırağılaşma denir.

Katı Halden Gaz Hale Geçme (SÜBLİMLEŞME)

1. Katı haldeki bir maddenin dışarıdan ısı alarak direkt gaz hale geçmesine süblimleşme denir.
2. Lavabolarımızda kullandığımız naftalin, dışarıdan ısı alarak direkt gaz haline geçer. Bu da süblimleşmeye örnektir.

Maddenin Tanecikli Yapısı Konu Sonu Testi

1-) Aşağıda verilen maddelerden hangisi sıkıştırılabilir?

A) Taş
B) Su
C) Toprak
D) Hava

2-) Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Tüm maddeler taneciklerden meydana gelmiştir.
B) Katı maddeler sıkıştırılamaz.
C) Boşlukta yer kaplayan ve kütlesi olan her türlü varlığa madde denir.
D) Maddeler bütünsel forma sahiptir.

3-) Aşağıdakilerden hangisi madde olarak nitelendirilmez?

A) Işık
B) Buz
C) Hava
D) Su

4-) Aşağıda verilen maddelerden hangisi öteleme, titreşim ve dönme hareketi yapar?

A) Helyum gazı
B) Tahta
C) Sünger koltuk
D) Taş

5-) Aşağıda verilen maddelerden hangisi en düzenli hale sahiptir?

A) Masa
B) Meyve suyu
C) Oksijen gazı
D) Deodorant