6. Sınıf Fen Bilimleri Yakıtlar Konu Anlatımı

Geçen yazımızda ısı ve madde konusunu ele almıştık. Şimdi de 4. ünitenin son konusu olan yakıtları ele alacağız. Bu yazımızda yakıtları, yakıtların fiziksel hallerine göre sınıflandırılmasını, yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarını ve enerji kaynaklarının kullanımı ile ilgili bir takım bilgiler verilecektir. 😀

YAKIT NEDİR?

• Fiziksel ve kimyasal yapısında bir değişim meydana geldiğinde ısı enerjisi açığa çıkaran her türlü maddeye yakıt adı verilir.
• Yukarıdaki ifadeyi basitleştirirsek yandığı zaman enerji veren maddelere yakıt adı verilir.
• Yakıtlar ısı ya da ışık elde etmek ve araç ya da makineleri çalışır duruma getirmek için kullanılmaktadır.
• Yakıtlar, evlerde ısınmayı ve aydınlatmayı, arabaların çalışmasını, elektrik üretilmesini, helikopterlerin havalanmasını, yemeklerin pişmesini ve daha birçok olayın gerçekleşmesini sağlar.

Yakıtlar fiziksel hallerine göre katı, sıvı ve gaz olmak üzere üçe gruba ayrılır.

KATI YAKITLAR

• Kömür (taş kömürü, antrasit, turba, linyit, kok kömürü, odun kömürü) ve odun çeşitleri, bitki parçaları, bitki tohumları ve tohum kabukları katı yakıtlara örnek olarak verilebilir.
• Kömür, yaygın kullanılan bir fosil yakıttır.
• Katı yakıtlar, kül ve duman meydana getirdiğinden dolayı çevreye oldukça fazla zarar verirler.

KÖMÜR

1. Bitki kalıntılarının bataklık alanlarda birikmesi sonucu oluşan tabakaların değişime uğraması ile oluşmuştur.
2. Bu tabakalar, yer kabuğu hareketlerinin etkisiyle yerin derinliklerine gömülerek milyonlarca yıl sonra kömürü meydana getirmiştir.
3. Kömürün kullanım alanlarından bazıları; termik santrallerde elektrik üretimi, fabrikalarda ısıl etkileşimler gerçekleştirmek, binalarda ısınmak, tren ve gemilerin hareket ettirilmesi (eskiden) için kömürden yararlanılır.
4. Kömür, yakıldığında havaya karbondioksit ve karbonmonoksit gibi zehirli gazlar verir.
5. Kömür, kalıntı olarak kül bırakır.
6. Kömür çeşitlerinin (turba, linyit, taş kömürü, kok kömürü, antrasit) verdikleri ısı miktarları birbirinden farklıdır. Kömür çeşitlerinin çoktan aza doğru enerji verme sırası; Antrasit > Taş kömürü >  Linyit  > Turba şeklindedir.
7. Kömür fosil yakıt olduğundan dolayı rezervleri (kaynak) kısıtlıdır.

ODUN

1. Biyokütle olarak kullanılır.
2. Yaşlanmış, kurumuş, budanmış ya da seyreltme için kesilmiş ağaç parçalarından oluşur.
3. Odun; yakıt olarak sobalarda ısınma amacıyla, ekmek fırınlarında ve yemek pişirmede kullanılmaktadır.
4. Odunun verdiği ısı enerjisi fazla değildir.

PELET YAKIT

1. Atık orman ürünleri, kurutulmuş meyve kabukları ve çekirdekleri gibi bitkisel kütlelerin öğütülüp sıkıştırılarak şekil verilmesiyle oluşturulur.
2. Atık, kalıntı ürünler değerlendirildiğinden diğer katı yakıt türlerine göre daha çevreci ve ekonomiktir.

SIVI YAKITLAR

• Akışkan olma, yandığında kalıntı bırakmama, yüksek enerji verimi gibi özellikleri bulunmaktadır.
• Sıvı yakıtlar genellikle araç ve makineleri çalıştırmak, ısınmak ve enerji üretmek için kullanılır.
• Taşınması ve depolanması kolaydır.
• Sıvı yakıtlar; ham petrol kökenli (motorin (mazot), benzin, fuel oil, gaz yağı) , alkol kökenli (metanol, etanol) ve bitkisel yağ kökenli olarak sınıflandırılır.
• En yaygın kullanılan sıvı yakıt ham petrol kökenli olanlardır.

LPG sıvı yakıt değildir. üretimi ve kullanımı gaz yakıt şeklindedir, ancak taşınmada kolaylık olması için sıvılaştırılmıştır.

BİYODİZEL

1. Bitkisel yağlardan veya atık yağlardan elde edilir.
2. Yağ bitkilerinin tohumlarından üretilmektedir.
3. Çevre dostudur.
4. Dizel motorlarda kullanılmaktadır.

BİYOETANOL

1. Ham maddesi tarımsal ürünler (buğday, mısır, şeker pancarı vs.) olan ve bunların kullanımıyla oluşan tarımsal atıklardır. Bu maddelerin özel işlemden geçirilmesiyle biyoetanol elde edilir.
2. Benzin ile belirli oranlarda harmanlanarak kullanılan alternatif bir yakıttır.

GAZ YAKITLAR

• Doğal gaz, LPG (Likit Petrol Gazı – Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) ve biyogazdır.
• En yaygın kullanılan gaz yakıtlar; doğal gaz ve LPG’dir.
• Katı yakıtlara göre daha çevrecidir. Yanma sonrasında gaz atık oluşturur, katı kalıntı bırakmaz.

DOĞAL GAZ

1. Yer kabuğunun içindeki fosil kaynaklı bir çeşit yanıcı gaz karışımıdır.
2. Binalarda ve sanayide yakıt olarak kullanılır. Binalarda ısınmak, fabrikalarda ısıl işlemleri gerçekleştirmek, enerji santrallerinde ise elektrik üretmek için kullanılmaktadır. Ayrıca doğalgaz ile çalışan otomobillerde bulunmaktadır.
3. Ülkemizde yeteri kadar çıkmadığı için başka ülkelerden ithal edilir. ( Ülkemizde Karadeniz bölgesinde 320 milyar m³ doğalgaz rezervi bulundu. 😉 )

LPG

1. Petrolün rafinerilerde işlenmesiyle elde edilen gazların sıkıştırılıp sıvılaştırılması ile oluşur.
2. Sıvılaştırma işlemi, nakliye ve depolama süreçlerini kolaylaştırır.
3. LPG’nin kullanım alanları; otomobillerde yakıt olarak, binalarda ısınma ve yemek pişirme amaçlı, sanayide ise ısıl işlemler için kullanılmaktadır.
4. Diğer petrol ürünlerine göre havayı daha az kirletir.

BİYOGAZ

1. Biyokütlenin (bitki ve hayvan kalıntılarının kütlesi) işlenmesi sonucunda elde edilen yanıcı bir gazdır.
2. Biyogaz  organik ham maddelerden (hayvansal ve bitkisel) elde edilmektedir.
3. Gıda sanayi kaynaklı organik atıklar, bitki atıkları ile hayvan besiciliğinde oluşan hayvansal dışkılar, biyogaz tesislerinde kullanılabilmektedir.
4. Fosil yakıt olmadığı için yenilenebilir çevreci bir yakıttır.
5. Biyogaz; elektrik üretiminde ve ısınmada kullanılır.

YENİLENEMEZ ENERJİ KAYNAKLARI

• Kullanıldığında tükenen, tekrar meydana gelmesi çok uzun zaman alan yakıtlardır.
• Yenilenemez enerji kaynaklarına örnek olarak fosil yakıtlar (kömür, petrol ve doğal gaz) ve uranyum gibi nükleer enerji (Atomun parçalanmasıyla oluşan enerjidir ve çok büyük enerji açığa çıkarırlar.) kaynakları verilebilir.
• Ülke ekonomisine katkı sağlamak için enerjiyi verimli kullanmak, yenilenebilir enerji kaynaklarını tercih etmek gerekmektedir.
• Fosil yakıtlar hava, su ve toprak kirliliğine yol açmaktadır.

Fosil yakıtların;

• Kullanılması ile oluşan karbondioksit gibi gazlar atmosferde birikerek sera etkisinin (Sera etkisi, küresel ısınma ve iklim değişikliğine yol açar.) oluşmasına neden olur.
• Rezervleri (kaynak) sınırlıdır.
• Kullanılmasıyla atmosfere karışan zehirli gazlar, insan sağlığını olumsuz etkilemektedir.
• Kullanılması ile atmosfere karışan gazların atmosferde su buharıyla etkileşime girmesi sonucu ile asit yağmurları meydana gelir. Asit yağmurları, toprağı ve suyu kirletir.

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI

Yenilenebilir enerji (güneş, rüzgar, jeotermal, hidroelektrik, biyokütle ve hidrojen), sürekli devam eden doğal süreçlerde var olan enerji akışından elde edilen, doğada miktarı azalmayan ve sürekli kullanılması halinde azalma meydana gelmeyen enerjidir.

GÜNEŞ ENERJİSİ

1. Yenilenebilir ve çok büyük bir enerji kaynağıdır.
2. Güneş, Dünya’daki canlılar için yaşam kaynağıdır.
3. Güneş enerjisi, diğer enerji çeşitlerine dönüştürülebilir. Güneş enerjisi, elektrik üretiminde ve termik (ısıl) işlemlerinde kullanılır.
4. Güneş pilleri güneş ışığından elektrik enerjisi üretir.
5. Güneş Enerji Santralleri (GES), binlerce güneş paneli kullanılarak oluşturulur ve elektrik üretimi yapar.
6. Güneş ışığını toplayan ve bir yüzeye aktaran çeşitli aygıtlar vardır. Bu aygıtlar güneş enerjisini ısı enerjisine çevirir ve binalarda sıcak su elde edilmesini sağlar. Ayrıca tuzlu su içme suyuna dönüştürülürken güneş enerjisinden faydalanılmaktadır.

HİDROJEN ENERJİSİ

1. Hidrojen bilinen tüm yakıtlar içerisinde birim kütle başına en yüksek enerji içeriğine sahiptir.
2. Hidrojen petrol yakıtlarına göre daha verimli bir yakıttır.
3. Hidrojenden enerji elde edilmesi esnasında su buharı dışında çevreyi kirletici hiçbir gaz ve zararlı kimyasal madde üretimi yoktur.
4. Hidrojen diğer yakıtlardan daha pahalıdır.

RÜZGAR ENERJİSİ

1. Rüzgar enerjisi; doğal, yenilenebilir, temiz bir enerji olup kaynağı Güneş’tir. Güneş enerjisinin %1-2 gibi miktarı, rüzgar enerjisine dönüşmektedir.
2. Yeryüzünde oluşan sıcaklık farkı ile hava akımları yani rüzgarlar oluşur.
3. Rüzgar tribünleri, rüzgarın bol ve düzenli estiği yerlere kurulur.
4. Rüzgarın tribünleri çevirmesiyle de elektrik enerjisi üretilir.

HİDROELEKTRİK ENERJİSİ

1. Hidroelektrik santraller (HES), akan suyun gücünü elektrik enerjisine dönüştürür.
2. HES’ler depolama yapılarına göre, depolamalı HES ve nehir tipi HES olmak üzere ikiye ayrılır.
3. HES’ler, yenilenebilir kaynak olan sudan enerji elde eder. Yakıt gideri yoktur.
4. HES’ler, atmosfere zehirli gazlar bırakmaz.
5. HES inşaatı yerli imkanlarla yapılabilir, teknik ömrü uzundur, işletme bakım giderleri düşüktür ve istihdam imkanı yaratır.

BİYOKÜTLE ENERJİSİ

1. Biyokütle enerjisinin, temel kaynakları bitkisel ve hayvansal atık (tezek 😆 )ya da kalıntılarıdır.
2. Yenilenebilir bir kaynaktır.
3. Her yerde elde edilebilir. (Özellikler kırsal alanlarda)
4. Biyokütle enerji kaynakları; biyodizel, biyoetanol, katı pelet yakıt, odun ve biyogazdır.

JEOTERMAL ENERJİSİ

1. Jeotermal enerji, yerin kilometrelerce derinliklerindeki kayaçlar içinde toplanmış veya birikmiş olan ısının akışkanlarca taşınarak sıcak su ve buhar olarak yeryüzüne çıkmasıyla elde edilen enerjidir.
2. Yenilenebilir, ucuz, çevre dostu bir enerji türüdür.
3. Jeotermal enerji; elektrik üretimi, bina ve seraların ısıtılması gibi alanlarda enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.
4. Kaplıcalarda, jeotermal enerjisi kullanılır.

SOBA VE DOĞAL GAZ ZEHİRLENMESİ

1. Soba, şofben, kombi gibi aletlerde ısı üretmek için yakıtlar kullanılır.
2. Yakıtların yanması sonucu oluşan karbonmonoksit gibi zehirli gazlar, borular ve bacalar aracılığıyla bina dışına atılır.
3. Bazı sebeplerden ötürü karbonmonoksit gazı bazen ev içine sızabilir. Renksiz, tatsız, kokusuz olan ve tahriş etme özelliği de bulunmayan bu gaz, böyle bir durumda fark edilememekte ve zehirlenme ya da ölümlere neden olabilmektedir.

SOBA VE DOĞAL GAZ ZEHİRLENMELERİNE KARŞI ALINABİLECEK BAZI TEDBİRLER

1. TSE (Türk Standartları Enstitüsü) kalite belgesine sahip cihazlar kullanılmalı ve periyodik bakımları yaptırılmalıdır.
2. Menfezler kapatılmamalıdır.
3. Soba yakılırken soba kovası aşırı doldurulmamalıdır.
4. Sönmekte olan sobaya zor tutuşan yakıtlar konulmamalı, yakıt yavaş yavaş ilave edilmeli, yatmadan önce sobaya kesinlikle yakıt konulmamalıdır.
5. Rüzgarlı havalarda soba yakılmamalıdır. Eğer yakılırsa da gece yatarken mutlaka tam olarak söndürülmelidir.
6. Soba tutuşturulurken yakıtın üstten yanması sağlanmalıdır.
7. Soba boruları birbiriyle birleştirilirken hava ve baca gazı sızdırmamasına dikkat edilmelidir.
8. Sobanın bulunduğu yer sık sık havalandırılmalıdır.
9. Bacalar yalıtımlı olmalı ve düzenli olarak temizletilmelidir.
10.  Soba bacaya en kısa mesafeden bağlanmalıdır.
11. Kombi ve şofbenlerin baca bağlantıları yetkili kişilere yaptırılmalıdır.
12. Konutlarda gaz kaçaklarına karşı uygun yerde dedektör bulundurulmalıdır.
13. Gaz kaçağı hissedildiğinde gaz vanası, tüp dedantörü kapatılmalı, elektrik düğmeleri açılmamalı, kibrit, çakmak gibi alev ve kıvılcım çıkartabilecek hiçbir araç kullanılmamalı, pencereler karşılıklı açılarak ortam havalandırılmalıdır.

Yakıtlar Konu Sonu Testi

1-) Aşağıda verilenlerden hangisi fosil yakıt değildir?

A) Doğal gaz
B) Odun
C) Taş kömürü
D) Petrol

2-) Soba zehirlenmesiyle ilgili verilen bilgilerden hangisi doğrudur?

A) Yakıtlar iyi yandığı zaman karbonmonoksit gazı oluşur.
B) Karbonmonoksit gazının kokusu hissedilebilir.
C) Karbonmonoksit gazının tahriş etme özelliği vardır.
D) Karbonmonoksit baş ağrısı ve nefes darlığına neden olur.

3-) Aşağıda yakıtlarla ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Hava, toprak ve su kirliliğinin azalması için yenilenebilir enerji kullanılmalıdır.
B) Uranyum, nükleer bir yakıttır.
C) Yakıtlar yalnızca ısınma amaçlı kullanılır.
D) Dünya üzerinde yakıtların tüketimi hızla artmaktadır.

4-) Gaz yakıtların sıvılaştırılarak tüplerin içerisine yerleştirilmesinin nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Yanması kolay olduğu için.
B) Yakıt kalitesinde artış olduğu için.
C) Kolay taşınabildiği için.
D) Güvenli olduğu için.

5-) Aşağıdakilerden hangisi yenilenebilir enerji kaynaklarındandır?

A) Kömür
B) Doğal gaz
C) Nükleer yakıt
D) Güneş